Bugüne kadar “download” ve “upload” terimlerini birçok kez duymuş olmalısınız. Bu terimleri basitçe “indirme” ve “yükleme” olarak Türkçeleştirebiliriz. Ancak bu terimler aslında teknoloji dünyasında ne anlama geliyor? Bir web sitesine dosya yüklerken veya web üzerinden bir şey indirirken süreç nasıl işliyor?
Bunlar herhangi bir web kullanıcısının anlaması gereken temel terimlerdir. İnternete abone olurken, hız testi yaparken, ağ sorunlarını giderirken, internet hızınızı seçerken veya birçok farklı durumda bu terimler devreye girer. Şimdi bu terimlerin ne anlama geldiğine bakalım ve süreçleri daha iyi kavramanız için temel bilgileri ele alalım.
Web ortamında upload (yükleme) terimini basit bir tabirle bir şeyi “göndermek” şeklinde özetleyebiliriz. Verileri bulut ortamına, sunucuya yüklemek gibi düşünebilirsiniz. Yani bu durumda bir karşı taraf var. Yabancı kaynaklarda bu süreçten bazen “upwards (yukarı yönlü) olarak bahsedilir.
Bir web sitesine, başka bir kullanıcının bilgisayarına veya bir ağ konumuna bir şey yüklediğinizde, cihazınızdan diğer cihaza veri göndermiş olursunuz. Dosyalar, web sitesinin tutulduğu bir sunucuya veya dosya aktarım uygulamalarında olduğu gibi doğrudan başka bir cihaza yüklenebilir.
Örneğin bir sosyal medya platformuna fotoğrafınızı yüklediniz. Bu durumda fotoğrafınızı sosyal medya sitesine, daha doğru bir tabirle web sitesinin sunucusuna göndermiş olursunuz. Dosyanın kaynağı sizsiniz ve başka bir yere ulaştı. Bir şeyin “upload” olabilmesi için dosya türü veya nereye gittiği önemli değil. Herhangi bir veri aktarımı için bu terim kullanılabilir. E-posta yoluyla çalışma arkadaşınıza belge göndermeniz, YouTube’a video yüklemeniz veya çevrimiçi müzik koleksiyonunuza müzik yüklemeniz gibi örnekleri çoğaltabiliriz.
Karşı tarafa göndermenin aksine, download demek indirmek ya da başka bir deyişle kaydetmek demektir. Bu durumda tam tersi olarak başka bir kaynaktan veri alırız. Aynı şekilde, indirdiğiniz şeyin hiçbir önemi yoktur. Boyutu ne olursa olsun, telefon, bilgisayar, tablet veya herhangi bir cihaz için farklı bir konumdan veri aldığımızda bir şeyleri “download etmiş” oluruz. Web’den her türlü bilgi indirilebilir: kitaplar, filmler, yazılımlar vb.
Örneğin seyahat halindeyken bir film izliyorsunuz; bu süreçte filmi oluşturan gerçek veriler siteden (sunucudan) alınır ve telefonunuza kaydedilerek yerel olarak kullanılabilir hale gelir. Twitch’te bir canlı yayın izlerken de aslında bir takım veriler indiriyoruz. Yayını yapan kişi verileri karşıya gönderirken (upstream), siz yayını izlemek için bitler alırsınız (downstream).
İnterneti kullanırken download ve upload işlemini aynı anda gerçekleştirebiliyoruz. Web tarayıcınızı açın ve Google.com’a gidin. Bir kelimeyi arattınız (uploading) ve karşılığında arama sonuçları karşınıza çıktı (downloading). Girdiğiniz her arama terimi, aradığınız şeyleri talep etmek için siteye küçük veri parçaları şeklinde gönderilmekte. Gönderdiğiniz bu isteklerin her biri, cihazınızda başlayıp Google sunucularında son bulduğu için bu da aslında bir upload işlemi. Sonuçları görmek istediğimizde ise görüntülediğimiz web sayfasının oluşması için bize küçük bitler gönderiliyor. Yani bir şeyleri karşı taraftan alıyoruz.
Daha somut bir örnek için e-posta senaryosunu düşünün. Birine e-posta yoluyla fotoğraf gönderdiğinizde, resimleri bir e-posta sunucusuna (Hotmail, Gmail gibi) yüklüyorsunuz. Size e-posta gönderen birinden gelen fotoğraf eklerini kaydetmek istediğinizde ise bunları cihazınıza indirmiş, yani download etmiş oluyorsunuz.
Yüklemeler ve indirmeler her zaman arka planda gerçekleşir. Bir teknolojik aleti kullanırken arka planda aşağı ve yukarı yönlü sayısız veri aktarımı yapılır. Aslında çoğu zaman bu süreci takip etmemiz gerekmez, ancak aradaki farkı bilmek bazı durumlarda önemlidir.
Örneğin evinize internet bağlatırken 50 Mbps download (indirme hızı) ve 5 Mbps upload (karşıya yükleme hızı) gibi hız değerleri görürsünüz. Çoğu insan için download hızları upload hızlarına göre daha önemlidir. Standart kullanıcılar çok yüksek upload hızına ihtiyaç duymaz. Ancak değişen internet kullanım ihtiyaçlarıyla birlikte upload hızları çok daha önemli hale geldi. İş, oyun veya yayıncılık fark etmeksizin interneti kullanırken ihtiyaçlarınızı bilmeniz gerekir. Ayrıca bilginiz olmadığında ihtiyacınızdan çok daha yüksek internet faturaları ödeyebilirsiniz.
İnternet Hızını Nasıl Test Ederiz?
Bağlantı testi konusunda popüler olan speedtest.net adresini ziyaret edebilirsiniz. Ayrıca Speedtest’in mobil uygulamaları da var. Örneğin internet servis sağlayıcınız 20 Mbps indirme ve 5 Mbps yükleme hızları vaat ediyor. Hız testi yaptığınızda aşağıdakine benzer şekilde veya buna yakın sonuçlar almanız gerekir.
Ek olarak, MBps (megabyte) ve Mbps (megabit) değerlerinin farklı olduğunu özellikle belirtelim. 1 byte 8 bit’e eşittir. Örneğin 20 Mbps internet hızına sahipseniz, herhangi bir kaynaktan indirme/yükleme yaparken saniyede en fazla 2.5 MBps (MB/sn) hıza erişebilirsiniz. İnternet indirme hızınız, ödediğiniz ücretle de bağlantılı olarak internet servis sağlayıcınız tarafından belirlenir.
Bazı insanlar indirmek yerine veri akışını (streaming) tercih eder. Bunlar benzer şeyler, ancak teknik olarak aynı değiller.
Örneğin filmleri indirmek yerine çevrimiçi izlemenizi sağlayan platformlar vardır. Veriler gerçek zamanlı olarak yüklense de cihazınıza kalıcı olarak kaydolmaz. Netflix’ten örnek verelim. Uygulamaya giriş yaptıktan sonra doğrudan bir dizi veya film izlemeye başladığınızda karşıdan veri almış, yani yine indirme yapmış olursunuz. Ancak izlediğiniz şeyler cihaza kaydolmaz. Öte yandan içeriği indirmek için ayrı bir bölüm daha var. Bir filmi kalıcı olarak kaydettiğinizde sonrasında istediğiniz zaman izleyebilirsiniz.
İnternet bağlantısı olmadan film izlemek, belge düzenlemek veya müzik dinlemek istiyorsanız dosyayı tamamen indirmeniz gerekir. Ancak içeriğe ulaşabilmek için indirme işleminin tamamen bitmesini beklemeniz şart.
Veri yüklemelerini ve indirmelerini destekleyen temel ağ protokolleri vardır. En önemli protokol olarak cihazlar arasında veri göndermek ve almak için sunucuları/istemcileri kullanan FTP’yi (File Transfer Protocol-Dosya Transfer Protokolü) örnek gösterebiliriz. FTP, internete bağlı olan iki bilgisayar arasında hızlı şekilde dosya transferi sağlar. FTP uygulamasını dosya yüklemenin yanı sıra dosya indirmek için de kullanabilirsiniz.
Bir diğeri ise web tarayıcınız aracılığıyla veri gönderip aldığınızda kullanılan protokol olan HTTP’dir (Hyper Text Transfer Protocol). Girmek istediğiniz sitenin adresini veya IP adresini tarayıcı çubuğuna girdikten sonra HTTP yardımı ile siteye bir bağlantı isteği gider. Bu bağlantı isteğini kabul eden sitenin sunucusu ile bağlantı kurulur ve internet sitesine girmiş olursunuz.
